Dış Türkler ve Almanya´daki Türklerin Sorunlari - Derleme

Dünyada ülke dışında yaşayan en kalabalık soydaş ve akraba topluluklarına sahip ülkelerden birisidir Türkiye. Avrupa’dan başlayın Balkanlara doğru gelin. Avrupa ülkelerinde yaşayan Türk göçmenlerin nüfusu 5 milyonu geçiyor. Balkanlarda, Sırbistan, Karadağ, Kosova, Makedonya, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya ve Moldavya’daki Gagauz Türkleri ile birlikte toplam olarak 2 milyon dolayında Türk yaşıyor.

Kıbrıs ve Orta Doğu’da ciddi anlamda Türk nüfusu vardır. Kıbrıs Türkleri, Suriye’deki ve Irak’taki Türkmenler, İran’daki Azeri Türkleri ve Türkmenler, kesin bir sayı verilemese de milyonla ifade ediliyor. Azerbaycan, Rusya, Ukrayna ve Orta Asya ülkelerindeki (Çin’in Sincan-Uygur Özerk Bölgesini de katarsanız) Türk ve akraba topluluklar çok geniş bir coğrafyada yayılmış durumda. Bunun dışında, özellikle ABD, Kanada ve Avustralya gibi dünyanın çeşitli ülkelerinde yaşayan önemli sayıda Türk göçmen nüfusu var. Yapılan istatistikler de Türkçe’nin dünya üzerinde 250 milyon dolayında insan tarafından konuşulan bir dil olduğunu gösteriyor. Bu da dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 5’ine tekabül eder ki, oldukça önemlidir.

Ancak, bütün bunlara rağmen dünyadaki Türklerin en güçlü devleti Türkiye’nin Dış Türklere yönelik politikaları çoğu zaman ikinci plandaydı ve kurumsal bir örgütlenme yoktu. Yani bir diaspora anlayışı yoktu Türkiye’nin.  Hala da gözle görülür bir iyilesme yok. Sadece secim dönemlerinde ve sadece dini ve etnisiteyi secim malzemesi yapan partilerin yapay ilgi saganaklari var.

Batı Avrupa’da 5 milyon civarında bir Türk nüfusu bulunmaktadır. Bu varlık dilsel, kültürel ve ekonomik olarak çok ciddi bir potansiyeldir. Ancak rakamsal çoğunluk nitelikli bir nüfustan oluşmadığı sürece bu kitle daha çok sorunlarla anılacaktır. Artık üçüncü ve hatta dördüncü kuşaktan söz ettiğimiz bu dönemde mevcut sorunlar daha da artmıştır. Eskiden birinci ve ikinci nesil Türk göçmenlerin Almanca, Fransızca veya Hollandaca dil sorunlarından ve işsizlikten bahsederken günümüzde üçüncü ve dördüncü neslin eğitim alanındaki başarısızlıklarından ve dilsel yetersizliklerinden bahsetmeye devam etmekteyiz. Türk göçmenlerin olduğu tüm Avrupa ülkelerinde Türk gençlerinin %85 gibi büyük bir kısmı düşük nitelikli meslekî okullara gönderilmektedir. Bu durumun nedenlerini araştıran Batılı bilim adamları konunun özüne inmek yerine sürekli Türk göçmen çocuklarını sorumlu tutan, onların dil gelişimlerini eksik bulan ama bu durumun nedenlerini ve uygulanan dil öğretim politikalarını hiç bir şekilde eleştirmeyen bir tutum sergilemektedirler. Göçmenlerin sorunları ve konumları Avrupa ülkelerinde benzerlikler gösterirken ABD ve Avustralya’da daha farklı bir durum söz konusudur.
Almanya 3 milyon civarında Türk göçmenin yaşadığı bir ülke olarak Dış Türkler açısından çok önemli bir ülkedir. Sosyo-ekonomik ve politik bir güç olarak Almanya’daki Türk varlığı hak ettiği ilgiyi görmemektedir. Türk göçmen grubu üzerine birçok çalışma yapılsa da sorunların özüne inen analitik araştırmalar çok azdır. Genç nesillerin iki dilli bireyler olarak yetişmesini sağlayacak olan iki dilli eğitim programlarının olması Türk gençlerinin daha donanımlı bireyler olarak yetişmesini ve dolayısıyla Alman ekonomisine de daha büyük katkı sağlayacaktır. Birçok Batı Avrupa ülkesinin “yasakçı” eğiliminden farklı olarak Almanya son yıllarda çok daha çoğulcu bir anlayışla anadili derslerini desteklemektedir. Farklı eyaletlerde farklı uygulamalar olsa da Berlin, Hamburg ve Kuzey Westfalya gibi eyaletler iki dilli programları desteklemekte Türkçe anadili derslerine kaynak sağlamaktadır. Türkçe anadili dersleri genç nesillerin dilsel erimeye maruz kalmaması ve iki dilli nitelikli bireyler olarak yetişebilmeleri için çok önemlidir. Ancak anadili eğitimi alanında karşılaşılan ciddi sorunlar 50 yıldır çözülememiştir. Türkiye’den gönderilen Türkçe öğretmenlerinin iki dilli çocukların dilsel ve kültürel özelliklerinden habersiz olması, gerekli pedagojik donanıma sahip olmaması, Türkçe derslerinde kullanılan araç gereçlerin çok yetersiz olması ve yaşanılan ülkenin eğitim politikalarından kaynaklı sorunlardan dolayı anadili eğitimi beklenen sonuçları vermekten çok uzaktır. Almanya’da doğup büyüyen Türk çocuklarının Alman dilini çok ileri düzeyde öğrenebilmesi anadilinde kurulacak olan sağlam alt yapı sayesinde olacaktır. İki dilin de Almanya’da yetişen bir milyon civarındaki genç Türk nüfusun öz değeri olduğu inancı hem Türkçe derslerinde hem de Alman eğitim kurumlarında sürekli vurgulanmalıdır. Bu açıdan Türkçe öğretmenlerinin meslekî ve pedagojik donanımı çok önemlidir.


Türk işçi göçmenleri, yaşam tarzı, dini hayat, örf, adet ve geleneklerini hiç bilmedikleri bir toplumda kaderleriyle baş başa geçirdikleri uzun yıllardan sonra, bu kısır hayatın kendilerini mutlu etmediğinin farkına vardılar. Ve içinde yoğrulup yetiştikleri kendi milli ve kültürel köklerini hatırladılar. Birbirinden habersiz, dağınık, sürekli yabancı psikolojisi, sadece iş ve ev arasına sıkışmış dar ve anlamsız bir hayat felsefesiyle yaşanamayacağını anladılar. Bunun üzerine çeşitli çareler aradılar. İşe büyük ihtiyaç ve özlem duydukları ibadetlerini yerine getirebilecekleri mescitleri açarak başladılar. Çünkü onlar için en iyi ve en anlamlı toplanma yerleri mescitlerdi. Yıllarca namaz kılamamışlardı. Yılda, ancak işverenlerden izin alabildiklerinde kılabildikleri bayram namazlarını bile kiliselerin bodrumlarında kılabiliyorlardı. Neticede, çeşitli mahallelerde hafta sonları veya iş çıkışı oturup sohbet edebilecekleri küçük bir salon ve bir kenarına da ibadet edebilecekleri küçük birer mescit açtılar. Bu anlamda camiler, Almanya'da Türkler için bir kimlik eğitim merkezi görevi yapmaktadırlar. Bu kimlik, dini olan ile milli olanı birbirinden ayırmayan geleneksel Türk-İslam bütünlüğünü yansıtan bir özellik taşımaktadır. Camiler, kendi öz kimliği koruma, kazandırma ve geliştirme görevi yaparken, kendi kimliği ile var olmaya deva m edebilme ve kendi kültürü ile Alman kültürüne zenginlik katma görevini de yerine getirmektedir. Bu görev uyumlu yaşamaya katkı sağlarken, uyum çabası içinde kaybolmayı, yani asimilasyonu da engellemektedir. Bu durum aynı zamanda, içinde yaşadıkları toplum tarafından kabul görmeyişe verilen tepkisel bir cevap anlamı da taşımaktaydı. Fakat bu defa karşılarına başka bir sorun çıktı. Kendilerine yol gösterecek ve rehberlik edecek liderleri yoktu. İstismar edildiler. Cami ve dernekler dini ve siyasi olarak çeşitli kliklere ayrıldı. Harabe halinde ve metruk birçok yer ya kiralandı veya satın alınarak camiye çevrildi. Bu yerlerin imar ve tamiri için çok büyük paralar harcandı.

 Almanya'da yerleşik bir hale gelen Türk nüfusu, artık ekonomi k boyutu
ağır basan bir konum olmaktan çıkmış, sosyal ve kültürel boyutları öne çıkan bir
olguya dönüşmüştür. Kültürel referans kaynakları itibarıyla he m Müslüman-Türk,
hem de içinde yaşadıkları toplumun dini, siyasi, kültürel, hukuki ve ekonomi k
deneyimleri, kendileri ve çocuklarına karşı uygulanan politikalar onları içinde
yaşadıkları toplumda kendine özgü bir yapılanmaya getirmiştir.
 Daha çok şehir
merkezlerinin dışında, şehir merkezlerinde ise belirli bölgelerde ve hâkim
kültürün hoşgörü alanları dışında ortaya çıkan bu yapılanmada camiler,
dernekler ve alış-veriş yerleri gibi birimler bulunmaktadır.
 Almanya'da yeni
inşa edilmiş 100 cami ve 2000 kadar da mescit mevcuttur. Almanya'dak i Türk
çocuğu ve gencinin sayısı yaklaşık 800.000'dir. Düzenli olarak camiye deva m
eden Türklerin oranı %30 , camilerde açılan Kur'an kurslarına katılan
öğrencilerin oranı ise %7'dir. Müslüman Türk öğrenciler bu mescit ve camilerde,
kendilerine ait dükkânlarda, okullarda ve tatil günlerinde devamlı birlikte
olmaktadırlar.
Gençler, milli ve dini kimlik açısından nereye ait oldukları ile ilgili belirsizlik
veya kanaat belirtme durumunda reddedilme korkusu yaşamaktadırlar. Bu
durum onlarda onur kırıklığına sebep olmaktadır. Okullarda yaşanan dışlanma,
ailelerinin giyim tarzı ve herkesin kabul etmeyeceği çalışma koşullarında
çalışmalarından kaynaklanan hafife alınma ve yabancı olmanın verdiği eziklik
gibi yollarla başlayan toplumdan kopma durumları, Türk gençlerini kendi içlerine
kapatmakta ve kendilerine psikolojik sorunlarla dolu bir hayat sunmaktadır. Söz
konusu koşullar, gençleri, kendilerini dini ve etnik açıdan yeniden tanımlamaya
götürmektedir. Siyasi, dini, etnik veya cemaat endeksli marjinal gruplara
yönelişler bu gibi şartlarda ortaya çıkmaktadır. Bu yapılanmalar dışında
kalanların bir kısmı da alkol, kumar ve eroin gibi kötü alışkanlıklara ve suç
işlemeye yönelmektedirler.
Türk gençleri arasında iki uç ve bir de ara grup olmak üzere üç farklı
tepkisel eğilim görülmektedir. Bunlardan birincisini, engel grupları olarak da
isimlendirilen aşırı dindar, milliyetçi ve anavatana ilişkin güçlü yönelimleri olanlar
oluşturmaktadır. İkinci uç grubu ise genellikle üçüncü kuşak meydana
getirmektedir. Bu grup giderek kendi toplumuna yabancılaşmakta, kimlik
bunalımı ve kozmopolit bir kültürel ortamda eriyip gitmektedir. Bu grup
üyelerinin yabancı dil öğrenme, daha iyi bir eğitim ve çifte vatandaşlık hakkı
kazanma gibi olumlu yönleri bulunmakla birlikte, kendi öz değerlerinden kopma,
küresel hayatın getirdiği fastfood türü yiyecekler, moda takibi, müzik, cinsel
serbestlik ve alkol kullanma gibi daha çok gayesiz bir hayata yönelme anlamı
taşıyan olumsuz yönleri bulunmaktadır. Bu kuşakta Almanlarla evlilik,
kuşaklararası çatışma gibi sebeplerden evden ayrılmalar, din değiştirmeler ve
suç işleme yaygındır. Bu grup için asimile olmuş grup tanımlaması da
yapılmaktadır. Bu iki kategorik tipleşme dışında bir de iki toplum arasında
"köprü" görevi gören ve he m anavatan, hem de yaşanılan ülke ile eşit oranda
ilişkili olan bir grup daha bulunmaktadır. Çok dilli ve çok kültürlü kimlikler bu
kategoriye girmektedir. Bu grup belirli bir siyasi, dini ya da ırksal kimliği öne
çıkarmamaktadır.
Görüldüğü gibi Türk göçmenleri, kuşaklar arasındaki tercih edilen hayat
tarzı deneyimleri bakımından farklılaşmakta, Entegrasyon eksikliği ve
dışlanmışlık karşısında dini ve milli kimliksel yönelişler canlılığını korumaktadır.
Hiç şüphesiz bu durum , Entegrasyona değilse bile asimilasyona karşı bir direnç
oluşturmaktadır. Çünkü yabancılık psikolojisi ve dışlanma gerçeği, kültürel
kimlikleri savunma refleksine dönüştürmektedir. Bu çerçevede milli ve dini

kimlikler radikal oluşumlar için protest bir ideoloji ve çatışma faktörü olarak

ortaya çıkabilmektedir. Böylece geleneksellik, cemaatçilik, bireysellik, radikal

dinci ve milliyetçi eğilimler toplumda kendine taban bulabilmektedir. Sonuç

itibarıyla bu durum Entegrasyonun da önünü kesmektedir.

T C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğünün

Gurbetçiler ile Almanlar arasındaki ilişkilerle ilgili hazırlamış olduğu rapora göre

Almanya'dak i Türklerin %66'sı uyum sorunu yaşamaktadır. Buna göre,

gurbetçilerin %66'sı dil, %63,2'si kültürel tutum ve davranışlar, %54,9'u iş

hayatı, %53,5' i Alman makamlarıyla ilişkiler, %50,6'sı ise din konusunda uyum

sorunu yaşamaktadır. Alman komşu ve aileleri ile ilişkilerin de ele alındığı

araştırma sonuçlarına göre, gurbetçilerin %45' i Alman komşu ve arkadaşlarına

oturmaya gitmemektedir. 

Vatandaşlık ve Seçme-Seçilme Hakkının Tanımamasi 

Uzun yıllardan beri Almanya'da bulunmalarına ve artık kalıcı olduklarının

kesinleşmesine rağmen Türklere hâlâ vatandaşlık, seçme ve seçilme hakkı

tanınmamıştır. Bu durum , yukarıda belirtilen diğer sebepler gibi, Türklerin kendi

kültürel ortamlarında geleneksel örf ve adetlerine aşırı bağlılık ve bu bağlılığın

doğal sonucu olarak kısmen marjinal siyasi ve dini örgütlenmelerin tekeline

düşmelerine sebep olan ötekileştirme uygulamalarından biridir. İçe kapanma,

Türklerin sistemle etkileşim yeteneklerini köreltmiştir. Bu sosyal vakıa, derin

sosyal ve psikolojik sorunları olan, her iki toplumda da kendine hoşnut

olabileceği yer bulamayan "marjinal adam " tipini üretmiştir. Türk göçmenlerin

öteden beri sürekli vurgulanmaya çalışılan örgütlenme deneyimleri, güçlü etnik

ve dini bağlar geliştirme ve bu sınırları koruma eğilimleri, bu yapı içinde gelişmiştir.

 Hâlbuki bu imkânın verilmesi, Türklerin siyasal ve kültürel hayata

uyumlu hale gelmelerinde etkin olabilecek bir fırsattır. 

 Eğitim Sorun u Türk göçmen nüfusu, ikinci kuşaktan itibaren üçüncü kuşakla birlikte genç bir nüfus özelliği kazanmıştır. Anca k eğitim sistemine yeterli ölçüde uyum sağlayamama sebebiyle eğitimde arzu edilen verim elde edilememiştir. Bu olumsuzluğun temelinde birçok sebep bulunmakla birlikte dil bilmeme, Türk ailesinin ilgisizliği ve eğitim düzeyinin düşük oluşu yatmaktadır. Çünkü ailelerin eğitim düzeyleri, gelir durumları, içinde yaşadıkları ortam gibi faktörler, çocukların toplumsallaşması üzerinde önemli rol oynamaktadır. Dolayısıyla ailelerin bu yöndeki durumları çocukların okul başarılarında belirleyici olmaktadır. Zira ilk ve en etkili toplumsallaşma deneyimleri ailede yaşanmaktadır. Yabancılarla ilgili yapılan bazı araştırmalara göre işsizlik oranının en

yüksek yaşandığı toplum Türklerdir. Birçok Türk genci, okul ve iş hayatında

kendinin şans sahibi olmadığına inanmaktadır. Bu konuda eğitim düzeyinin

düşüklüğü, ayrımcılık ve Almanca yetersizliği gibi etkenler söz konusu olmakla

birlikte, yeterli ve kalifiye iş imkânının yetersiz oluşu da önemli rol oynamaktadır.

Çünkü eğitimsizlik kalifiye iş bulma konusunda en önemli engeldir. Hiç şüphesiz

işsizlik ve işsizlikten kaynaklanan başıboşluk, suça veya marjinal kimliklere

yönelmeyi beraberinde getirmektedir. Tabiatıyla bu duru m Alman toplumunda

kin, nefret ve dışlama duygularının gelişmesine yol açmaktadır.

Almanya'da genellikle dil bilmedikleri için başarısız olan göçmen halkın

çocuklarının görme, işitme, vücut ve zekâ engelli çocuk ve gençlerin

desteklenmesi ve geliştirilmesi için açılmış bulunan özel eğitim kurumlarına

(Sonderschule) gönderilmesi de ayrı bir sorundur. Bu okullar, özellikle göçme n

çocuklarının aleyhine ve sosyal eşitsizlik üreten kurum olma görevini

yapmaktadır. Bu okullarda eğitim gören çocuklar kendilerine olan güveni

kaybetmekte ve aşağılık duygusuna kapılmaktadırlar. Özürlülük, işe yaramazlık

ve zavallılık psikolojisi içerisinde mezun olan bu insanlardan olumlu davranışlar

beklemek boşunadır. Böyle bir sonuç, işsizlik ve Alma n akranları arasında

ayırımı beraberinde getirmektedir. Dolayısıyla hem başarısızlık, he m de işe

yaramam a durumu , gençleri ailelerinden ve toplumdan uzaklaştırmaktadır. Bu

uzaklaşmanın yukarıda işaret edilen olumsuz sonuçları dışında, derslerdeki

başarısızlığın yol açtığı eziklikten kaynaklanan okul içi disiplinsizlik ve zaman

zaman baş kaldırma gibi olumsuzlukları da bulunmaktadır.

Varlıklarını yıllarca geçici olarak gören yöneticiler, göçmenlerin ve

çocuklarının Entegrasyonu ve bu bağlamda Almancayı öğrenebilmeleri için

zamanında gerekli ve yeterli tedbirleri almamışlardır. Bu gerçeği konuyla ilgili

uğraş veren yetkin şahsiyetler de artık itiraf etmektedirler. Mesela Konrad

Adenauer Vakfı Genel Sekreteri Wilhelm Staudacher'in de ifade ettiği gibi,

konuyla ilgili bırakın mantıklı ve ikna edici bir Entegrasyon planı geliştirmeyi,

yıllarca birlikte yaşamanın şartları ve göçmenlerin ihtiyaçları konusunda kafa

bile yorulmamıştır. 

 Buna Türk ailelerinin bilinçsiz yaklaşımları da katıldığında,

çocuklar her iki tarafın işlemiş olduğu hataların faturasını Sonderschule ve

meslek okullarında eğitim görerek ödemeye deva m edeceklerdir. Bu çerçevede

en son çıkartılan ve aslında göçmen işçilerin geldiği ilk yıllarda yapılması

gerekenleri içeren "Yeni Yabancılar Yasası"nın uygulanması ise yeni tepkileri ve

bir takım sorunları beraberinde getirecektir. 

 Din Eğitimi ve Din Dersleri Sorunu

Günümüz Almanyası'nda göçmen ailelerin çocuklarının din eğitiminin

nasıl olması gerektiği ile ilgili tartışmalar deva m etmektedir. Bu konudaki en ciddi sıkıntıyı birinci ve ikinci kuşak Türkler yaşamıştır. Zamanımızın eğitim sistemi içerisinde İslam Din Dersleri, Kültürler Arası Eğitim, Çok Kültürlü Eğitim ve Dinler/Mezhepler üstü Eğitim gibi birçok din eğitimi modeli tartışılırken, ilk kuşağın değil din eğitimi almaları, günlük ibadetlerini yerine getirecek yerleri dahi yoktu. Birer insan olarak en doğal haklarından mahrumdular. Uzun yıllar ne Müslümanlığın gereklerini yerine getirebildiler ne de Hıristiyanlığı öğrendiler. Bir ara varlık olarak dinin ruhları kuşatan ve huzur veren imkânından uzak kaldılar. Yukarıda da belirtildiği gibi, İslam din derslerinin Müslüman çocuklara nasıl verilmesi gerektiği ile ilgili tartışmalar hâlâ deva m etmektedir. Konuyla ilgili birçok çözüm önerisi ileri sürülmektedir. Son olarak üzerinde anlaşılan ve genel kabul gören uygulama biçimi, İslam derslerinin okullarda Alman dilinde verilmesidir. Anca k bu fikir, Türkler tarafından tepkiyle karşılanmaktadır. Türk halkının görüşlerini seslendiren Türk Sivil Kuruluşları, Türkçenin unutulmasından ve milli değerlerden kopmuş nesillerin yetişmesinden endişe etmektedirler. Böyle bir uygulamanın Türk gençlerini asimile edeceğinden korkan Türkler, konuyla ilgili çabaların art niyetli olduğuna inanmaktadırlar. Onlara göre Almanca verilecek olan din dersleri ile Türk Kimliğinin "İslam Potası" içinde eritilmesi amaçlanmaktadır. Böylece asıl kimliğini unutmuş ve Anavatanla bağları kopmuş "Müslüman Alman Cemaati", "Alman İslam Kimliği " ya da "Almanca Konuşan Müslümanlar" topluluğu yaratılmış olacaktır. Bu politika, Yunanistan'daki uygulamaya benzemektedir. Çok sayıda Türk bulunmasına ve nüfusu Türklerden oluşan köy ve kasabaların olmasına rağmen Yunan devleti bu insanları Türk olarak değil, Müslüman Cemaat olarak tanımlamaktadır. Amaç , Türklerin politika gereği Türkiye ile olan bağlarını koparmak ve onları milli kimliklerinden arınmış Müslümanlar cemaati haline dönüştürmektir.

Türkçe Öğretilmesi Sorunu 70'li yıllarda, Türklerin geri dönme beklentisine uygun olarak Türk çocuklarının anadilleri, kültürleri ve Türkiye ile bağlarını güçlü tutmak amacıyla okullarda "ulusal sınıflar" oluşturulmuştu. Ancak 80'li yıllardan itibaren Türklerin artık geri dönmeyecekleri anlaşılınca, zamanın hükümetinde görev yapan yabancılar sorumlusu Heinz Kühn'ün "Integration" önerisi çerçevesinde ulusal sınıf uygulamasından vazgeçilmiştir. Yeni uygulamayla öncelikli olarak genç kuşağın Alman toplumuna kazandırılması amaçlanmıştır. Artık Türk çocukları da Alman yaşıtlarıyla birlikte eğitime başlamıştır. Bu uygulama genel olarak olumlu sonuçlar vermiş, ancak Türk çocuklarının Türkçe öğrenmedeki sorunları giderilememiştir. Bu konuda Türkiye'den gönderilen öğretmenler, yeterli düzeyde Almanca bilmedikleri için çözüm üretememişlerdir. Alman yetkililerin Türkiye'den gelen din görevlileri gibi Entegrasyonu engelledikleri gerekçesiyle Türk öğretmenlerine de karşı oldukları bilinmektedir. Bu sebeple artık Türkiye'den öğretmen gelmesini istememektedirler. Onlara göre Türk çocukları öyle bir eğitimden geçirilmeli ki, gerek tarihi olayları, gerekse günlük hadiseleri ve dünya sorunlarını bir Alman gibi düşünüp yorumlayabilsinler. Bu sebeple İslam din dersleri Almanca yapılmalı, Türkçe anadil dersleri de kaldırılarak gerekirse bu dersler Alman eğitim müfredatına uygun bir şekilde ve Alma n eğitimciler tarafından verilmelidir. Bu amaçla Essen Üniversitesinde Alma n kökenli Türkçe öğretmeni yetiştirme projesi başlatılmıştır. Ancak , Alman yetkililerinin bu yöndeki girişimleri Türk Toplumu tarafından "Türk toplumunun kimliğini yok etme çabaları" olarak değerlendirilmektedir. Buna göre Türkçenin kaldırılması ile Türk gençlerinin öz kimlikleriyle bağlarının koparılması amaçlanmaktadır. Çünkü dil, kültürel kimliğin temsil ve ifadesinde en önemli araçtır. Türk toplumunun konuyla ilgili düşüncelerini yansıtması bakımından T C Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğünün Almanya'da yapmış olduğu Araştırma sonuçları öne m taşımaktadır. Buna göre Türk ailelerinin %70' i çocuklarının Almanya'da yetişmesinden, %81' i Türk kültüründen uzak yetişmesinden, %77,2'si dini değerleri öğrenememesinden, %65' i de uyuşturucu ve alkol tehlikesi sebebiyle endişe duymaktadır. Konuyla ilgili yapılan diğer araştırmalar da Türklerin bu yöndeki düşüncelerini destekler niteliktedir. Mesela Kuzey Ren Westfallen eyaletinde yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre öğrenci velileri ve öğrencilerin Kur'an Kurslarında öğretilmesini önerdikleri konular arasında ilk sırayı, Müslüman Türk Kimliğini tanıtıcı ve geliştirici konular ilk sırada yer almaktadır.  Diğer bir araştırmada ise kurslardaki öğretim konuları arasında yapılan sıralama şu şekildedir: 1. Kur'an okumayı öğrenme, 2. Namaz surelerini ezberleme, 3. İlmihal bilgilerini öğrenme 4. Milli ve dini kimliği öğrenme.  Bu tespitler Müslüman Türklerin Kur'an okum a ve ilmihal bilgileri yanında ve neredeyse aynı ölçüde milli kimliği koruyucu ve geliştirici konulara ağırlık verilmesini istediklerini ortaya koymaktadır.

 İslamafobi

Federal Alman Kamuoyunda hâkim olan görüş ve yayımlanan eserlerde,

uyum sorununun kültür ve dini inançlardan kaynaklandığı ileri sürülmektedir.

Almanlar, İslam dini ile ilgili genel olarak olumlu görüş beyan etmekte; en

azından Türklerin dinlerini özgürce yaşamalarına itiraz etmemektedirler. Ancak

konu başörtüsü olunca, şekilci dindarlığın arkasında siyasi gerekçelerin olduğu

ön yargısıyla söz konusu hoşgörünün ortadan kalktığı belirtilmektedir. Ancak

Müslümanlar, hem bu tür yaklaşımlardan, hem de kendilerinin özellikle 

Eylül'den sonra kökten dincilerle aynı kapsamda gösterilmelerinden rahatsız

olmaktadırlar. Onlar, her defasında İslam'ın bir terör dini ve kendilerinin de

terörist olmadıklarını açıklama zorunda kalmaktan bıktıklarını ifade

etmektedirler. Hiçbir din sahibinin böyle bir haksızlıkla karşı karşıya kalmadığını belirten Müslüman Türkler, bu durumun kendilerini çok incittiğini ve karşı tarafa

ister istemez nefret duyguları geliştirdiklerini dile getirmektedirler.

 Ayrımcılık

Almanya'da yabancı düşmanlığı ve ırkçılığın körüklenmesiyle son

derecede sakıncalı bazı demokratik gelişmelerin de yaşandığı bilinmektedir.

Mesela ırkçı Alman Halk Birliği (DVU), Cumhuriyetçiler (REP), Nasyonal

Demokrat Parti (NPD) gibi akımlar, birlik partilerinin kitlesel desteği ile "çifte

vatandaşlığa karşı" yürüttükleri kampanyanın da etkisi ve katkısıyla, toplumsal

zeminde etkinliliklerini artırıcı bir iklim yakalamışlardır. Bu anlamda "çifte

vatandaşlığa karşı" olmanın, aslında "Türklerin varlığına karşı olunması" gibi bir

duruma dönüştüğü, ırkçılık, nefret ve şiddetin Türklere adreslenmekte olduğu

çok yalın bir gerçekliktir. Türkler ise bu durumun farkında olup kendilerine karşı

takınılan bu tavra tepki göstermekte, ister istemez kendilerini savunacak

politikalar geliştirmektedirler. 

SONUÇ

Almanya'ya Türk işçi göçünün başladığı günden itibaren aradan yarım

asır geçti. Hiçbir ön hazırlık ve herhangi bir altyapı çalışması yapılmadan her

açıdan kendilerine yabancı bir topluma gönderilen binlerce insanın geleceği,

dini, sosyal ve kültürel hayatı yıllarca görmezden gelindi. Onlara sadece iş gücü

olarak bakıldı ve insani yönlerinin de olduğu düşünülmedi. İsviçreli yazar Max

Frisch bu durumu "Man hat Arbeitskräfte gerufen, und es sind Menschen

gekommen" yani "Dışarıdan işgücü istendi, ama insanlar geldi" sözleriyle

özetlemektedir. Alman devletinin yabancılarla ilgili rotasyon ve bir gün kendi

ülkelerine geri dönecekleri varsayımıyla uzun yıllar belirli bir politikası

olmamıştır. Yabancıların geri dönemeyecekleri kavrandıktan sonra belirlenen

politikaların ise müzminleşen problemleri çözmekten aciz oldukları açıktır. Bu

çerçevede Entegrasyon eksikliği, gettolaşma, dini ve kültürel sorunlar, eğitim, dil

(Almanca ve anadil birlikte), işsizlik, dışlanma, ötekileştirme, yabancı olmanın -

en azından tercih etme açısından- getirdiği ayırım, yabancı düşmanlığı gibi bir

çok alanda hâlâ sıkıntılar bulunmaktadır. Gerekli önlemlerin zamanında

alınmamış olması Türk azınlığı kendi içine kapatmış ; ancak içinde yaşanılan

topluma katılımı, uyumu, eğitim ve dil öğrenme konusunda başarısızlığı vs .

beraberinde getirmiştir. Tarihsel süreçte Alman toplumunda Türklerle ilgili ortaya

çıkan ön yargılar, ırkçı bazı yaklaşımların tırmandığı dönemlerde yabancı

düşmanlığının artması ve bunun siyasete malzeme yapılması yabancıların

korunma reflekslerini güçlendirmiştir. Çeşitli siyasi iktidarlar döneminde farklı

şekillerde gündem e alınan yabancılarla ilgili uyu m ve vatandaşlık yasaları, 

yabancıların söz konusu pozisyonlarını daha da güçleştirmiştir. Kimlik ve uyum

arasında yaşama pratiğinin sorunlu olmasında Alman ve Türk toplumlarının

ortak sorumlulukları bulunmaktadır. Ortaya çıkan sorunların aşılmasında her iki

topluma da önemli görevler düşmektedir. Çünkü çok kültürlü yaşam

deneyimlerinin geleceği buna bağlıdır.

Genel eğitim konusunda daha nitelikli eğitim aldırma yönünde bir artış

gözlemlenmekle birlikte, eğitimi düşük aile ortamlarında yetişen gençlerin

günlük hayata ve özellikle eğitim sistemine uyum sağlamaları mümkün

olamamaktadır. Eğitim fırsatlarından yararlanılamaması, Türk gençlerini kalifiye

iş bulma sorunuyla karşı karşıya getirmektedir. İşsiz, ailesi ve Alman toplumu ile

kimlik sorunu yaşayan gençler diğerlerine göre daha çok uyum sorunu

yaşamakta, marjinal arayışlara, gençlik örgütlerine ve suç çetelerine

yönelebilmektedirler. Din eğitimi ve Türkçe dilinin öğretimi ile ilgili problemler ve

bu yöndeki çözüm önerilerine karşı tepkiler sürmektedir. Özellikle yeni kurulan

ailelerin çocuklarına din eğitimi verebilme gücünün iyici zayıfladığı tahmin

edilmektedir. Avrupa İslam'ı veya Alman İslam'ı gibi söylem ve yayınların

meydana getirdiği asimilasyon korkusu ile İslam'ın özünden saptırılması

endişeleri Türkleri daha fazla kendi içlerine kapatmakta ve kendi milli ve dini

değerlerine yöneltmektedir.

Türklerin dini, etnik ve kültürel yapıları ve bu yapıları gereği ortaya

koydukları değişik davranış şekilleri, giyim ve yeme-içme konusundaki

farklılıkları diğer yabancılara göre daha çok dikkat çekmekte ve tepki

oluşturabilmektedir. Bu durum kendilerine karşı yerli tepki, toleranssızlık ve

manevi baskıyı beraberinde getirmektedir. Manevi baskı ve toleranssızlık ise

Türklerde karşı tepkiyi ve kültürel benliği koruma çabalarına dönüşmektedir.

Çoğunluk durumunda olan Almanların azınlığı mümkün olabildiğince bütün

özellikleri ile kabul etmesi ve hoşgörü ile karşılaması gerekmektedir. Esasen her

iki taraf da üstünlük duygularından fedakârlık etmeli, hoşgörü ve sürekli

etkileşim içerisinde olunmalıdır. Türklerin de Entegrasyon adı altında

asimilasyon politikası izlenmemelidir. Entegrasyonun sürekli gündemde

tutulması çözüm değildir. Türkler zaten günlük hayatta geçerli olan kurallara

uymaktadırlar. Her iki tarafın huzuru için, yaşanan sosyolojik temel problemlerin

çözümüne yönelik bilimsel stratejiler geliştirmek ve bu stratejileri uygulamaya

koymak gerekmektedir.