21. YÜZYILIN ILK YARISININ GÜNDEMI, 1940´LARIN ERTELENMIS GÜNDEMIDIR.
Bu cümle bana degil, Dogu Perincek´e aittir. Kemalist Devrim-6 Atatürk´ün CHP Program ve Tüzükleri isimli kitabinin önsözünün son cümlesidir. Neden Dogu Perincek böyle bir sey söylemek ihtiyacini duymustur? Kendi ifadelerini aynen aktaralim:
"Atatürk, Tüzük geregi 1939 yilinda toplanacak 5. Büyük Kurultay icin calismalara 1937 yilinda baslamistir. Kendi eliyle yazdigi program taslagi, Ekonomi baslikli Ücüncü Kisim´in ilk iki maddesinden sonra kesilmektedir. Atatürk, ya calismalarini tamamlayamamistir ya da el yazilarinin 10. sayfadan sonrasi kaybolmustur. Atatürk´ün 1937 yilinda elyazisiyla yaptigi program calismalarinin yarim kalmasi, insanin yüregini burkuyor. Cünkü yarim kalan, program notlari degil, Kemalist Devrim´dir. 18 yila (1920-1938) dünya ölceginde büyük isler sigdirilmistir. Türkiye gercekten cag atlamistir. Ama 20 - 25 yil bir devrim icin nedir ki?
Atatürk´ün ölümünden sonra Ikinci Dünya Savasi gelmistir. Savas yillari, devrimin ilerletilmesi yillari degil, devrimin vatanini savunma yillaridir. Ikinci Dünya Savasi´ndan sonra Türkiye´nin adim adim emperyalist Atlantik sistemine baglanmasi, Kemalist Devrim´in sonunu getirmistir. Atatürk´ün 1937 program notlari gibi, Kemalist Dverim de tamamlanmamistir.
21. yüzyilinin ilk yarisinin gündemi, 1940´larin ertelenmis gündemidir."
Dogu Perincek´in ayni kitabindan, Cumhuriyet Halk Partisi´nin 14 Mayis 1935 tarihinde Dördüncü Büyük Kurultay tarafindan onaylanan Programini ana hatlariyla buraya aliyorum. Kendini CHP´li ve Atatürk´ün sevdalisi olarak gören yurtsever dost ve okuyucularin o tarihte devrimci Cumhuriyet kadrolarinin hangi düzeyde calistiklarini ögrenmesi ve bilmesi dilegiyle.
Bu program, 1931 programinin gelistirilmesi ve dilinin arilastirilmasiyla ortaya cikmistir. O zamanki dil akiminin da anlasilmasi icin metne dokunulmamistir.
GIRIS
Cumhuriyet Halk Partisi´nin programina temel olan ana fikirler, Türk devriminin baslangicindan bugüne kadar yapilmis olan islerle, yalin olarak ortaya konmustur.
Bundan baska, bu fikirlerin baslicalari, 1927 yilinda Parti Kurultayi´nca da kabul olunan tüzügün genel esaslarinda ve Genel Baskanligin, ayni Kurultay´ca onanmis olan bildiriginde (bildirge) ve 1931 Kamutay (Büyük Millet Meclisi) secimi dolayisiyla cikarilan bildirikte saptanmistir.
Yalniz bir kac yil icin degil, gelecegi de kapsayan tasarlarimizin (tasavvurlarimiz) ana hatlari burada, toplu olarak yazilmistir.
Partinin güttügü bütün bu esaslar, Kamälizm prensipleridir.
BIRINCI KISIM
Esaslar: 1 - Vatan 2 - Ulus 3 - Devletin esas kurami (teskilati) 4 - Kamusal haklar
1 - Vatan; Türk ulusunun eski ve yüksek tarihi ve topraklarinin derinliklerindeki eserleri ile bugün, üstünde yasadigi, siyasal sinirlarla cevrilmis, kutsal yurttur,
Vatan hicbir bag ve sart altinda ayrilik kabul etmez bir küldür.
2 - Ulus; dil, kültür ve ülkü birligi ile birbirine bagli yurddaslardan meydana gelen siyasal ve sosyal bir bütündür.
3 - Devletin esas kurami (teskilati): Türkiye; uluscu, halkci, devletci, laik ve devrimci bir Cumhuriyet´tir.
Türk ulusunun yönetim sekli, "Kuvvet birdir" esasina dayalidir. Egemenlik birdir; ve bagsiz, sartsiz ulusundur. Egemenlik hakkini, ulus adina Kamutay (Büyük Millet Meclisi) kullanir. Törütgen (yasama) ve yürütgen (yürütme) yetkiler Kamutay´da toplanir. Kamutay Törütüm (yasama) yetkisini, dogrudan dogruya kendisi kullanir. Yürütüm yetkisini kendi arasindan sectigi Cumhurbaskani ile, onun orunlayacagi (atayacagi) Hükümete birakir.Türkiye´de hakyerleri (mahkemeler) bagimsizdir.
Parti, devlet sekillerinin en dogrusu bu olduguna kanigdir (kanidir).
4 - Kamusal Haklar
A - Yurttaslarin, ferdig ve sosyal özgenlik, esitlik, dokunulmazlik ve mülkiyet haklarini barimak (korumak), Parti´mizce baslica esaslardandir. Bu haklar, devletin varlik ve otorite siniriyla buclanmistir (sinirlanmistir). Ferdig ve hükmig sahsiyetlerin kinavi (faaliyeti), kamugasiya (kamu cikarina) aykiri olmayacaktir. Kanunlar bu esasa göre konacaktir.
B - Parti, yurttaslara hak ve ödev vermekte, kadin erkek ayirmaz
C - Saylav (milletvekili) secim kanunu yenilenecektir. Yurdumuzun genel sartlarina göre, vatandasi yakindan tanimakta oldugu ve inandigi sahislari ikinci secmen olarak ayirmakta özgür birakmayi ve saylav secimini bu yönden yapmayi demokrasi geregine en uygun buluruz.
IKINCI KISIM
Cumhuriyet Halk Partisi´nin ana vasiflari
5- Cumhuriyet Halk Partisi a- Cumhuriyetci b- Uluscu d- Halkci e- Devletci e- Laik f- Devrimcidir:
A- Parti, ulus egemenligi ülküsünü en iyi ve en saglam surette imsileyen (temsil eden) ve taplayan (uygulayan) devlet sekli Cumhuriyet olduguna kanigdir (kanidir). Parti bu sarsilmaz kanagatla, Cumhuriyet´i her tehlikeye karsi, bütün araclarla korur. (Cumhuriyetcilik ilkesi)
B- Parti, ilerleme ve genisleme yolunda ve arsiulusal (uluslararasi) degetlerde (temaslarda) ve ilgilerde (iliskilerde) Türk sosyetesinin (toplumunun), cagdas uluslarla yanyanave bir uyumda yürümekle beraber, ikinci maddede izah olundugu üzere kendine özgü iralarini (karakterlerini) ve erkin (bagimsiz) benligini korumayi esas sayar. (Ulusculuk ilkesi)
C- Irde (irade) ve egemenlik kaynagi ulustur, bu irde ve egemenligin, Devletin yurttasa ve yurttasin Devlete karsi olan ödev ve yükümlerini tamamiyla yerine getirmek icin kullanilmasi, Parti´nin baslica prensiplerindendir. Kanun disinda saltik (mutlak) bir esitlik kabul eden ve hicbir ferde, hicbir aileye, hicbir klasa (sinifa), hicbir cemaata ayrilik tanimayan yurttaslari, halktan ve halkci olarak kabul ederiz.
Türkiye Cumhuriyeti halkini ayri ayri klaslardan karsit degil, fakat ferdig ve sosyal hayat icin, is bölümü bakimindan, türlü hizmetlere ayrilmis bir sosyete (toplum) saymak esas prensiplerimizdendir; ciftciler, kücük zanaat sahipleri, esnaf ve iscilerle özgür ertik (meslek) sahipleri, endüstrieller, tecimerler (tacirler) ve isyarlar (memurlar) Türk ulusal kuraminin (teskilatinin) baslica calisma örgenleridir (organlaridir). Bunlarin her birinin calismasi, öbürünün ve kamunun hayati ve genligi (refahi) icin bir zoragdir (zorunluluktur).
Parti´mizin bu prensible amacladigi gaye, klas kavgalari yerine sosyal düzenlik ve dayanisma elde etmek ve asiglar (cikarlar) arasinda, birbirine karsit olmayacak surette, uyum kurmaktir. Asiglar, kapasite (yetenek) ve calisma derecesine göre olur. (Halkcilik ilkesi)
D - Özel kinav (faaliyet) ve calisma esas olmakla beraber, imkan oldugu kadar az zaman icinde ulusumuzu genlige ve yurdu bayindirliga eristirmek icim genel ve yüksek asiglarin (cikarlarin) gerektirdigi islerde, hele ekonomik alanda, Devleti filig surette ilgilendirmek baslica esaslarimizdandir.
Devletin ekonomi isleri ile ilgisi filig surette yapicilik oldugu kadar, özel girisimlere ön vermek ve yapilmakta olan isleri düzenlemek ve kontrol de etmektir.
Devletin, filig olarak, hangi ekonomik isleri yapacaginin belirtilmesi, ulusun genel ve yüksek asiglarina (cikarlarina) baglidir. Bu lüzum üzerine, Devletin, filig olarak, kendi yapmaya karar verdigi is, eger, özel bir girisit elinde bulunuyorsa, onun alinmasi her defasinda özgü bir kanun cikarmaya baglidir. Bu kanunda özel girisitin ugrayacagi zararin, Devlet tarafindan ödem sekli gösterilecektir.
Bu zarar oranlanirken (tahmin edilirken), gelecekteki kazanc ihtimalleri hesaba katilmaz. (Devletcilik ilkesi)
E -Parti, bütün kanunlarin, tüzüklerin ve usullerin yapilisinda ve taplanisinda (uygulanmasinda), en son ilim ve teknik esaslari ile asrin ihtiyaclarina uyulmasini prensip olarak kabul etmistir.
Din, bir vicdan isi oldugundan, Parti, dini, dünya ve devlet isleriylesiyasadan ayri tutmagi, ulusumuzun cagdas medeniyet yolunda ilerlemesi icin baslica sartlardan sayar. (Laiklik ilkesi)
F - Parti Devlet yönetiminde, tedbir bulmak icin derecel ve evrimsel prensiple kendini bagli tutmaz. Ulusumuzun sayisiz özverilerle basarmis oldugu devrimlerden dogan ve olgunlasan prensiplere bagli kalmak ve onlari korumak Parti icin esastir. (Devrimcilik ilkesi)
ÜCÜNCÜ KISIM
Ekonomi
Tarim, endüstri, magdenler, ormanlar, tecim (ticaret) ve bayindirlik isleri
6 - Ekonomide hareketli kapital önemlidir. Nomal (olagan) kapitalin tek kaynagi ulusal calisma ve tutumdur. Bunun icin calismayi arttirmak, ferd ile aile hayatinda ve devlet ve hükümein genel ve özel bütün yönetgelerinde (idarelerinde) tutum fikrini köklestirmek, Parti´nin baslica prensiplerindendir.
7 - Kredi islerine ihtiyac derecesinde önem verilecektir. Kredilerde üremi (faizi), iskontoyu ucuzlatmak ve kredi islerini kolaylastirmak hedefimizdir:
A - Parti, yurtta kredi güvenligine büyük önem verir. Borc veren kurumlar, acmis olduklari kredilere karsi, gercek ve saglam inanca (güvence) istemek sarti ile kredi ile is yapmak hevesinin hakikig isadamlarina hasrolunabilecegi kanaatindeyiz.
B - Kücük ciftcilerin ve mevsimlik kredisi Tarim Kredi Kooperatifleri´nden ve ciftlik sahiplerinin yillik kredi ihtiyaclari ipotek karsiligi saglanmalidir.
C - Ürün ve hayvanlarla, cift yarac (alet) ve makineleri karsilik tutularak kredi acilmak usulü konacaktir.
D - Yillik ciftci kredilerinin ödeme günü, ürünlerin, alici baskisi olmaksizin satilabilecegi zamandan sonraya birakilmalidir.
E - Magdenciler, endüstri ve kücük zanaat sahibleri, esnaf, kücük tecimerler (tacirler), balikci ve süngercilerinkredi ihtiyaclari karsilanacaktir.
G - Endüstri ve deniz ürünleri icin, makine ve yarac (alet) karsiligi kredi verilecektir.
H - Yurttaslari ev sahibi kilmak prensibini güden Parti´miz, bugünkü Emlak Bankasi´nin aslen dar olan kapitalini arttirmayi önemli tutmakla beraber, simdilik, Banka´nin kapitalinden yeni yapilara verilen kismin yalniz evlere hasrolunmasi fikrindedir. Banka, bu otrulardan (konutlardan) baska, mülk ve gelir yapilari icin kredi acmaz. Eskiden yapilmis olan tasitsiz mallar (tasinmaz mallar) üzerine de, otrudan baska, mülk ve gelir yapilmamak sarti ile kredi acilir. Elde bulunan kapitalin hizmeti ancak bu suretle ergemize (maksadimiza) uygun yoldan kapsallanmis (kapsanmis) olur. Öte taraftan daha ucuz ve uzun ödelli (vadeli) bir kredi fonsiye kipinin (tipinin) kurulmasini, en az zamanda gerceklestirilmek lazimgelen bir is sayariz.
8 - Tefecilige tam savasta bulunmak Parti´mizin prensiplerindendir.
9 - Sigorta isi ile önemi derecesinde ugrasacagiz.
10 - Parti´miz kooperatifciligi ana prensiplerden sayar. Kredi kooperatifleri ile toprak ürünlerinin hakikig degerinden üretmenleri (üreticileri) faydalandiracak olan satis kooperatiflerinin kurulmasina ve cogaltilmasina önem vermekteyiz. Türkiye Tarim Bankasi, Tarim Kooperatifleri´nin ana bankasidir.
11 - Tarim Bankasi´ni daha cok, ciftci ve köylü ekonomisine yararli bir hale getirmek ve onu, kanun esaslarina göre kontrol imkanini saglayacak sekilde sahiblendirmek gayemizdir.
12 - Ödeme dengesini düzeltmek ve bu yönden Türkiye´nin dis tecimini denk tutmak lüzumludur. Dis tecim uzlasmalarinda (anlasmalarinda) prensibimiz, malimizi alnin malini almaktir.
13 - Kücük ve büyük endüstri, ilk madde üretmenlerinin (üreticilerinin) asiglarina (cikarlarina) daha uygun olarak korunmalidir.
14 - Hicbir ekonomik girisim kamugasiya (kamu cikarina) oldugu kadar, ulusal ve özel bütün kinavlar (faaliyetler) arasindaki uyuma da karsit olamaz.Isverenlerle iscilerin calisma birliginde de bu uyum, esastir.
Is kanunu ile isciler ve isverenler arasindaki karsilikli ilgiler (iliskiler) düzenlenecektir. Is anlasmazliklari, uzlasma yolu ile ve buna imkan olmazsa devletin kuracagi uzlastirma araclarinin yargicligi (hakemligi) ile kotarilir.
Grev ve lokavt yasak olacaktir.
Uluscu Türk iscilerinin hayat ve haklari ile bu esaslar icinde ilgileniriz. Cikarilacak is kanunlarimiz bu esaslara uygun olacaktir.
15 - Yurdu endüstrilestirmek icin, Devletin ve özel girisimlerin meydana getirecegi kurumlar, bir ana programa uygun olacaktir. Devlet planlari, yurdu kisa bir zamanda ihtiyaci olan endüstrilerle cihazlamak gayesine göre yapilacaktir.Endüstrinin memleketin bazi köselerinde toplanmasi yerine - kurulmalari ekonomik de olmak sartiyla - genislikle yayilmasini gözönünde tutariz.
Üretmenlerle (üreticilerle) yogaltmanlar (tüketiciler) arasinda cikabilecek asig (cikar) kavgalarini önlemek icin Devlet, bütün endüstrilerde fiyat kontrol islerini düzenleyecektir. Devlet fabrikalari icin de ayrica finansal ve teknik bir kontrol düzeni konacaktir.
Kapitalinin cogu veya tamami Devletin olan endüstri kurumlarinin finansal kontrollari, tecimel (ticari) olan özlükleri geregine uygun surette düzenlenecektir. Rasyonel calismaya önem verecegiz.
Yogaltmanlarin (tüketicilerin) zararina fiyat birligi yapacak olan tröst ve kartellere izin verilmeyecektir. Rasyonellestirme ergesi (maksadi) ile yapilacak olanlar, bunun dísindadir.
16 - Memleketin gelisiminde bütün tecim kinavlari (faaliyeti) önemlidir. Nomal (olagan) calisan teknige dayanan kapital sahibleri korunacak ve kendilerine ön verilecektir.
17 - Cikat (dissatim) islerini önemli ulusal islerden ve dis tecimin düzenlenmesini en büyük ekonomi ödevlerinden sayariz. Tecimerlerin (tacirlerin) bu yoldaki kinavlarini verimli kilacagiz. Ulusal ürünlerimizin sürümünü kolaylastirmak, ünlerini barimak (korumak), cikatlarini saglamak ve standartlastirmak tedbirleri ile yakindan ilgilenecegiz. Dis tecimini her gün artan bir dikkatle, piyasalarin cesitlerine ve gereklerine uygun bir cikat piyasasi bakimindan calistirmak ve onu devlet yardimi ile kuvvetlendirmek isterz. Dis tecimi ile ugrasanlarin, islerini basarmak icin ihtiyac duyduklari bilgileri verecek örgütlerimiz olacaktir.
18 - Gereginde dis tecim transitlerinden devleti faydalandiracak olan özgür bölge kurulmasini iyi bir is sayariz.
19 - Ulusal ekonomi gereklerine uydurulmak üzere; liman, rihtim, iskele ve hamallik tarifeleri üstünde dikkatle durulacaktir.
20 - Balikciliga ve süngercilige önem verecegiz. Balikcilik endüstrisinin gelisimi icin, hem üretmenlerin (üreticilerin), hem de halkin asiglarina (cikarlarina) uygun olmayan balikhane kipinin (tipinin) düzeltilmesi lüzumludur.
21 - Konservecilige önem verecegiz.
22 - Turizmi, Türk yurdunu tanitip sevdirici ve Türkiye ekonomisine fayda verici bir konu sayariz.
23 - Ekonomik düsüncelerimizde, herhangi bakanlik ve oruna (makama) iliskin olan bütün Devlet islerinin ulusal ekonomi bakmindan, saltik (mutlak) kazancli ve faydali olmasi düsturunu genel olarak esas tutariz. Eskiden kalma kanunlarin ve usullerin zamanla, bu bakimdan düzeltilmesine önem veriyoruz.
Parti´miz, calismada ekonomi islerine bu önemi vermekle beraber, ekonomiyi, her biri ayri dönemde bulunan Devlet islerinin bir kolu tanir.
24 - Kara, hava, deniz tasimaciliginin düzenlenmesine ve gelisimine calisacagiz. Bu üc cesit tasin araclarinin yurda tam degerinde fayda verebilmesi icin isletme ve tarifelerinde birbirini tamamlayici ve birbirini kollayici bir uyum kurmayi, yurdun ekonomik ihtiyaclarindan sayariz. Devlet deniz isletmesini, genis bir programla yürütecegiz. Bu arada silepciligi de önemli görmekteyiz.
25 - Ekonomik ergelerimize (amaclarimiza) yetecek olan büyük su isi ülkümüzdür. Kücük su islerimizi basarmak ilk hedeflerimizdendir.
26 - Bayindirlik islerimiz, her subeinde pratik ve verimli bir taplama (uygulama) programina göre kovalanacaktir. Büyük gürelme (verimlenme) ve kuvvetlenme araci olan demiryollarinin yapilmasina devam edecegiz.
Limanlarimizin yapilmasi her an göz önünde tuttugumuz islerdendir.
Il sosalari üzerinde calismakla beraber, memleketi baglayan iyi ve son teknige göre yapilacak köprülere ve sosa örülerine kavusmak icin, pratik bir program taplanacaktir (uygulanacaktir). Sosa yapilarinda demiryollarini da besleyecek dikel yönetler gözetilerek ekonomik düsünceye yer verilecegi gibi, yurdun güvenlik ve savgasi (savunmasi) düsüncesine de ayrica dikkat edilecektir.
27 - Posta, telgraf, telefon ve telsiz islerini teknikce üstün ve yurd ihtiyacina uygun bir düzene getirecegiz. Sehirlerarasi telefon baglarini durmadan arttiracagiz.
28 - Toprak ürünlerimizin kemiyet ve keyfiyetce basinda gelen bugdayin fiyatini, degerinden asagi düsürmemek, gerek üretmen (üretici), gerek yogaltman (tüketici) zararina olabilecek fiyat degisimlerini önlemek icin alinan tedbirleri daha genisletmek ve esaslandirmak, göz önünde tuttugumuz konulardan biridir.
Bunun icin girisilen silo ve ambarlar isine devam edecegiz. Yurd savgasi (savunmasi) ve beklenmedik kurak tehlikeleri icin, bugday stoku bulundurmak lüzumludur.
29 - Toprak ürünlerimizle yemislerimizi cikat (dissatim) tecimi icin elverisli surette kiplestirmeye ve ic endüstriye lazim olan kemiyet ve vasifta ilk maddeler yetistirlmesine cok önem veririz. Bunun icin tohum aritimi (islahi), fidanliklar ve asi isleriyle siki bir surette ugrasacagiz.
30 - Tarim endüstrilerinin ilerlemesi bas islerimizdendir.
31 - Üretmenin (üreticinin) emegini korumak icin, hayvan ve bitki hastaliklari ile savasacagiz.
32 - Topragimizin zenginliklerini, su kuvvetlerimizi ve ormanlarimizi isletmek ve degerlendirmek, calismalarimiz arasinda baslica yer alacaktir. Bütün memleketi elektriklestirme girisimini, Türk vatanini ilerletecek konularin basinda olanlardan sayariz. Bu türlü zenginliklerimizin hakikig kiymetlerini ve derecelerini belirtmek ve saptamak icin arastirmalara devam edecegiz. Bu girisimlere kapital kaynakligi edecek bir finans kurumu meydana getirmek amacimizdir. Bu isler Parti´nin devletcilik sifatinin baslica taplama (uygulama) konularidir.
33 - Hayvan cogaltma ve yegirtimine (islahina), hayvanciliga önem verilmesine, hayvan ürünü endüstrisinin ilerlemesine calisilacaktir.
34 - Her Türk ciftcisini yeter toprak sahibi etmek, Parti´mizin ana gayelerinden biridir. Topraksiz ciftciye toprak dagitmak icin özgü istimlak kanunlari cikarmak lüzumludur.
35 - Yurdumuzun cografik durumu ve ulusumuzun sosyal varligi ve ödevi, yurttaslarin sagligi, spor, savga (savunma) ve genel ekonomi bakimlarindan, denizcilige önem verilmesini ister. Parti, bütün devlet ve ulus islerinde bunun gözönünde tutulmasi lüzumuna inanir.
DÖRDÜNCÜ KISIM
Finans
36 - Parti´mizce devamli ve hakikig olarak bütce denkligi fikri finansta esastir. Düzgün ödemeyi hazne icin önemli is saydigimiz kadar, yurttasin vergileri icin de ana fikir olarak aliriz.
37 - Vergi salnaklarini (matrahlarini), imkan oldugu kadar özürüt (net kazanc) ve aracli (dolayli) esaslara cevirmek hedefimiz olmakla beraber, vergi kanunlarimizi pratik ve taplama (uygulama) bakimindan özenle ve ulusumuzun ödeme kapasitesini kücümsemeyen bir düsünüsle her gün daha iyilestirme ve uygunlastirma yolundaki calismalara devam olunacaktir.
38 - Gümrük tarife ve islerini, ulusumuzun ekonomik asiglarina (cikarlarina) daha uygun sekillere koymaya calismak önedigimiz islerdendir.
39 - Kacakcilikla savasi, Türk haznesinin hakkini ve kuvvetini koruyan önemli bir konu sayariz.
40 - Tekit yönetgelerini (tekel yönetimlerini) devlet haznesi cin gelir oldugu kadar, üstünde calistiklari ürünlerimizin degerini korumak ödevlerinden dolayi, ulusal ekonomiye hizmet eden birer kurum olarak göz önünde tutariz.
BESINCI KISIM
Ulusal Egitim
41 - Ulusal egitimde esas düsturlarimiz sunlardir:
A - Egitim siyasamizda temel tasi, bilimsizligi gidermektir. Kültür isinde, her gün daha cok cocuk ve yurttas okutup yetistirecek bir program güdülecektir.
B - Kuvvetli cumhuriyetci, uluscu, halkci, devletci, laik ve devrimci yurttas yetistirmek, bütün ögretim derecelerinde yüküm ve özen noktasidir.
Türk ulusunu, Kamutay´i (Büyük Millet Meclis´ini) ve Türk devletini sayin tutmak ve tutturmak, bütün yurttaslara bir ödev olarak asilanacaktir.
C - Fikrig oldugu gibi bedenig gelismeye de önem vermek ve hele irayi (karakteri) ulusal derin tarihimizin gösterdigi yüksek derecelere cikarmak büyük gayedir.
D - Egitim ve ögretimde güdülen usul; bilgiyi, yurttasa, maddig hayatta basari elde ettiren bir cihaz haline getirmektir.
E - Egitim, her türlü urasadan (hurafeden), yad ve yabanci fikirlerden uzak, üstün, ulusal ve yurtcu olmalidir.
F - Her ögretim ve egitim kurumunda talebenin girisim kapasitesini kirmamaya, sevgenlik ve oksayisla özen göstermekle beraber, onlari hayatta kusurlu olmaktan, korumak icin, ciddig bir yasav (disiplin) ve düzene, icdem (icten) bir ahlak anlayisina alistirmak, önemli oldugu kanaatindeyiz.
G - Parti´miz, vatandaslarin, Türk´ün derin tarihini bilmesine üsnomal (olaganüstü) bir önem verir. Bu bilgi Türk´ün kapasite ve enerjisin, nefsine güven duygularini ve ulusal varliga zarar verecek bütün akimlara karsi sarsilmaz dayanimini besleyen kutsal bir evindir (cevherdir).
H - Türk dilinin ulusal, tükel (yetkin) bir dil haline gelmesi hakkindaki ciddig calismalara devam olunacaktir.
42 - Okullar hakkinda baslica fikirlerimiz:
A - Nomal (olagan)ilkögretim devri, bes yildir. Sehirlerde, köylerde, yahud köyler bölgesinde durum ve ihtiyaca göre, ilkokullar, bir program altinda arttirilacaktir. Köylerdeki okullarda saglik, yasayis ve icinde bulundugu cevre sartlari ile ilgili olan tarim ve zanaat fikirleri verilecektir.
B - Köy cocuklarimiza kisa zamanda pratik hayat icin lüzumlu bilgiyi verebilecek üc veya dört sömestirli köy okullari acilacaktir. Bunlarin, cocuklari yüksek ögretim derecelerine hazirlayan ilkokullardan ayri bir kip (tip) olarak kurulmasi planlanacaktir. Bu kip köy okullarinda, cocuklarin daha olgun yasta okumaya baslamalari ve okumanin arasiz devam etmesi ve bu isi Devletin, askerlik borcu gibi, siki tutmasi lüzumludur.
C - Ertik (meslek) ve zanaat okullariyla, zanaat gece okullari memleketin ihtiyacina yetisecek kadar arttirilacak ve lüzumlu kurslar acilacaktir.
D - Her il merkezinde ve ortaögrenimi memlekete yaymak esasi gözetilerek, gereken ilce bölgelerinde ortaokul bulundurmak lüzumuna kanigiz (kaniyiz). Ortaokullardan, uzak yerlerdeki yurt cocuklarinin rahat ve güvenlikle faydalanmalarini saglamak icin, talebeyi geceleri, para ile barindiracak örgütler meydana getirilmesine calisilacaktir. Bu okullarda icinde bulunduklari cevenlerle (cevrelerle) ilgili olan ertik (mesleki) bilgilerin verilmesine özenilecektir.
E - Liselerimizi, yüksekögrenime tam kapasiteli talebe yetistirecek surette her bakimdan pekistirip taplayacagiz (uygulayacagiz).
F - Üniversite ve yüksekokullarimiz kendilerinden beklenen sonuclari verebilecek tükellige (yetkinlige) cikarilacaktir. Üniversitelerin sayisini arttirmak fikrindeyiz.
43 - Az nüfuslu birkac köyü okutacak nomal (olagan) ilkokullarla, ayri kipteki (tipteki) köy okullari icin pratik yoldan yati evleri kurdurulur ve korunur.
44 - Güzel zanaatlara, hele müzige, devrimin yüksek anlayisina uygun bir surette önem verecegiz.
45 - Müzelerimizi zenginlestirecek kiymetteki tarih eserlerinin toplanmasina ve bu erge (amac) ile kazilar yapilmasina önem verilecek ve eski eserlerin siniflanmasina ve gerekenlerin, bulunduklari yerlerde iyi korunmasina özen gösterilecektir.
46 - Kitap, yayin ve kitapsaray isleri Parti icin önemlidir. Sehirlerde kitapsaraylar, kent ve köylerde okuma ev ve odalari kurmak ve arttirmak isteriz.
47 - Kültür ve egitim islerimiz, bugünün yarinin gösterdigi ve gösterecegi ihtiyaclara göre önden gören bir düzenle planlanacak ve bütün ögretim asamalari ile zanaat ve ertik (meslek) ihtiyaclari bu plana göre düzenlenecektir.
48 - Klasik okul yetistirmesi disinda, yigina, devamli ve Türkiye´nin ilerleyis yollarina uygun bir halk egitimi vermeyi uygun görürüz. Bu hizmet icin calisan halkevlerini devlet, imkan elverdigi kadar koruyacaktir.
49 - Parti, bir devrim müzesi kuracaktir. Bunu, halka devrim fikir ve duygularini asilamak icin etkin arac sayariz.
50 - Türk gencligi onu temiz bir ahlak, yüksek bir yurt ve devrim aski icinde toplayacak ulusal bir örgüte baglanacaktir. Bütün Türk gencligine sevk ve sihhatlerini, nefse ve ulusa imanlarini besleyecek beden egitimi verilecek ve genclik devrimi ve bütün erkinlik (bagimsizlik) sartlari ile yurdu korumayi en üstün ödev taniyan ve onlari, bu ödev ugrunda bütün varliklarini vermeye hazir tutan bir düsünüsle yetistirilecektir.
Bu ana egitimin tam sonuc vermesi icin, Türk gencliginin, bir yandan düsünmesi, karar verme ve girisim alma gibi yüksek basarim kuvvetleri gelistirilecek ve öte yandan, genclik, onu her zorlu isin basarilmasinda tek unsur olan siki disiplinin etkisi altinda calistirilacaktir.
Türkiye´de spor örgütü de bu esaslara göre düzenlenecek ve yürütülecektir. Yapilacak genclik örgütünün, üniversite, okullar ve enstitüler, halkevleri, toplu isci kullanan fabrika ve kurumlarla yukaridaki gayelere göre, is ve yönet birlikleri, düzenlenecektir.
Yurtta beden ve devrim egitimi ile spor islerinde biteviyelik (yeknesaklik) göz önünde tutulacaktir.
Okullarda, Devlet kurumlarinda ve özel kurum ve fabrikalarda bulunanlar, yaslarina göre, beden egitimi ile ugrasmak yükümü altina alinacaktir. Spor ve beden egitimi icin lüzumlu olan alan ve kurumlar meydana getirilecektir. Spor alanlari icin özel yönetgeler (idareler) ve sarliklar (belediyeler) ilgilendirilecektir.
51 - Parti, radiyoyu ulusun kültür ve siyasal egitimi icin en degerli araclardan sayar. Kuvvetli verici istasyonlari kuracagiz. Almaclarin (alicilarin) kolay ve ucuz elde edilmesine calisacagiz.Sinemanin ulusa faydali olmasini is edinecegiz.
52 - Ulusal opera ve tiyatro önemli islerimiz arasindadir.
ALTINCI KISIM
Sosyal hayat ve kamusal sihhat
53 - Türk sosyal hayatinda, aile esastir.
54 - Nüfusumuzu arttirmak ve gelecek nesli saglam ve gürbüz yetistirmek her zaman dikkatli güdülecek islerimizdendir.
55 - Sehir ve kentlerimizle köylerimizin sihhig sartlarini ve icilecek sularini fennig usullere göre düzeltmek ve köy evlerini iyilestirmek ve köylerimizin saglik bilgilerini yükseltmek icin programla calisacagiz.
56 - Parti´nin, cocuk hayati ve analarinin sihhati ile derin ilgisi vardir. Bunun icin calismalara asagidaki ana hatlar üstünde devam edecegiz:
A - Dogum evlerini arttirmak, Devletin hasta yurtlarinda ayrica dogum hizmetleri ayirtmak, parasiz dogum yardimlari saglamak ve cocuk bakimi ögretmek icin her ögretme aracindan faydalanmakla beraber, ilmig ebe ve baki kadinlarini cogaltmak.
C - Isci olan yerlerde isci analari ve cocuklarini korumak
57 - Kimsesiz cocuklar ve yardima ihtiyaci olan ihtiyarlar ve sakatlar ulusan atagligi (vesayeti) ve koruyuculugu altindadir.
58 - Iscilerin ve ailelerinin sihhig ve sosyal bakimdan ihtiyaclarinin saglanmasi ile ugrasacagiz. Hayatini calisarak kazanmak yükümü altinda bulunan kadinlar icin, is bölgelerinde kresler acmaga devam edecegiz.
59 - Sihhat islerinin Parti´miz icin ayral (müstesna) bir önemi vardir. Bu yoldaki calismalar, genel ihtiyac nisbetince ve devamli bir surette genisletilecektir.
60 - Sitma, verem, frengi, trahom gibi bulasik hastaliklarla savasa devam edecegiz.
YEDINCI KISIM
Ic, tüzel (adli) ve dis siyasa; isyarlar (memurlar), özgür ertik (meslek) sahibleri
61 - Bütün devrim sonuclarini, yurttaslarin tam güvenligini ve ulusal düzen ve yasavi (disiplini), ic ve tüzel örgüt ve kanunlari ile koruyan ve hicbir hadise veya etki karsisinda sarsilmayan bir hükümet otoritesi kurmak ve isletmek islerimizin temelidir.
62 - Nüfusumuzu arttirma prensibimizi taplarken (uygularken), yurtdisindan gelecek Türklere imkan olan her yardimi ve kolayligi gösterecegiz.
63 - Tüzel siyasamizda hak yerlerinin (mahkemelerin) kurulusu kanunu, halkin ihtiyacina ve memleketin asigina (cikarina) en uygun gelecek surette yapilacak ve tamamlanacaktir.
Inancali olan, basit, pratik ve süratli dava usullerini genisletecegiz.
Yüret (yürütme) ve bildirge islerinde istenen sonuclari süratli ve kolay olarak saglayacak tedbirler alacagiz.
Tutaklar ile kapsiklari (mahpuslari) ayirmaya ve hapisevlerini birer uslanma yeri haline getirmeye calisacagiz.
64 - Yurtta baris ve dünyada baris, baslica prensibimizdir.
65 - Ulusun yüksek asigini (cikarini) her vakit göz önünde tutarak bütün dikkatleri ile hayatlarini, hizmetlerine hasreden isyarlar (memurlar) her türlü baysallik (huzur) ve genlige (refaha)deger kazanirlar.
66 - Türkiye´de cins ve klas (sinif) fikirlerini yayma ve klas kavgasi ergesi (amaci) ile cemiyet kurulmayacaktir. Devlet, özel yönetgeler (yönetimler) ve sarbayliklarla (belediye baskanliklariyla) devlete bagli kurumlardan hizmet karsiligi aylik ve akti (ücret) alanlar bulunduklari isin sifat ve özlügü ile cemiyet kuramazlar.
67 - Talebe cemiyetleri adini tasiyan kurumlar, hicbir suretle siyasa ile ugrasamazlar ve hic bir suretle bulunduklari okulun, fakülte ve enstitünün yönetgesine karsi herhangi bir harekette bulunamazlar.
68 - Türk iscilerini ve esnafimizi, ulusun ana varligi icinde, o varlik icin kuvvet ve fayda verici yolda ve Parti programinin cercevesi icinde, örgütlemeyi is edinecegiz.
69 - Arsiulusal ergelerle (uluslararasi amaclarla) cemiyet yapilamayacagi gibi, kökü yurtdisinda olan cemiyetler kurmak da yasak olacaktir.
Uluslar arasinda beraberlik yapmakta Devletin fayda görecegi ergelerle (amaclarla) cemiyet kurmak veya kurulu olanlarin subelerini acmak icin Bakanlar Kurulu´nun karari lüzumludur.
70 - Isyar olmayan özgür ertik (serbest meslek) sahiplerinin ulusal Türk varligi icin lüzumlu ve faydali olan hizmetlerine, Parti deger verir. Bunlarin kapasite ve hizmetlerinin karsiligini görmeleri icin, calismalarini kolaylastirmak ödevlerimizdendir.
71 - Yeni Türkiye´nin hayatinda, köyü, her bakimdan önemli sayariz. Köylünün sihhat güleryüzlülügü, kültür ve devrim anlayisinda degerli ve ekonomik alanda varlikli olmasi bütün calisma kollarimiz icin önemli bir is olarak göz önünde tutulacaktir.
SEKIZINCI KISIM
Vatan Savgasi (savunmasi)
72 - Vatan savgasi ulusal ödevlerin en kutlusudur. Gereginde, bu ugurda canli cansiz bütün varliklarini ve kuvvet araclarini kullanmagi esas tutariz. Parti, askerligi bütün vatandaslara ayrasiz (istisnasiz) taplanmasi (uygulanmasi) esasini onamistir. Türk ordusu her türlü siyasal düsünce ve etkilerin üstündedir. Ordunun kendisine verilen yüksek ödevi her vakit basarabilecek erkte ve son teknik araclarla cihazlanmis olmasina özen veririz.
73 - Devletin yüksek kuraminin (teskilatinin) sarsilmaz temeli olan ve ulusal ülküyü, ulusal varligi ve devrimi kollayan ve koruyan Cumhuriyet ordusunun ve onun özverili ve kiymetli izdeslerinin (mensuplarinin), her vakit sayra (saygin) ve serefli tutulmasina özen gösteririz.
(*)Kaynak:Kemalist Devrim - 6 Atatürk´ün CHP Program ve Tüzükleri kitabi - sayfa 171 - 192 Dogu Perincek
73 maddelik parti programi ittifakla kabul edilmistir. Ayni zamanda bir hükümet programi da olabilen parti programinin icinde bulundugu zaman ve sartlara göre ne kadar cagdas ve yurttas odakli oldugu, "modern" zamanlardaki karsidevrim hükümetlerinin unutturmaya calistigi bir program olarak tarihteki serefli yerini almistir...
